Anayasa Mahkemesi (“AYM”), makul sürede yargılama yapılmadığı iddiasına ilişkin 10.03.2023 tarihinden itibaren yapılan başvurularda esasa ilişkin bir karar vermeyeceğini ve düşme kararı vereceğini hüküm altına aldı. AYM, makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasıyla başvuru yapılmadan önce Tazminat Komisyonu’na başvuru yapılması imkanını hatırlattı ve 10.03.2023 tarihinden itibaren yapılmış başvuruların incelenmesinde haklı bir neden görmediğini belirtti. Kararla birlikte AYM, makul sürede yargılanma hakkının ihlali nedeni yapılan ile bireysel başvuru yolunu kapatmış oldu. (AYM’nin 10.10.2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 2023/18536 Başvuru Numaralı ve 25.07.2023 tarihli kararı)
Somut olayda tapu iptali ve tescil davasının uzun sürmesi nedeniyle makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasıyla 14.03.2023 tarihinde AYM’ye bireysel başvuru yapılmıştır.
Uyuşmazlık hakkında değerlendirmelere geçmeden önce AYM, makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddiasıyla yapılan başvurularda daha öncesinde verilmiş olan AYM kararları ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına atıf yapmıştır.
Daha sonrasında AYM İçtüzüğünde yer alan “Düşme kararı” kenar başlıklı 80. maddeye değinmiştir. Söz konusu maddeye göre, Komisyonlarca saptanan herhangi bir başka gerekçeden ötürü başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmemesi durumunda Komisyona düşme kararı verebilme imkanı tanınmıştır. Bu itibarla AYM, başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden olup olmadığını incelemeye geçmiştir.
Bilindiği üzere AYM’nin 22.07.2022 tarihli ve 31900 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Nevriye Kuruç Kararı (Başvuru Numarası: 2021/58970), makul sürede yargılanma hakkının ihlali yönünden pilot karar uygulaması işletilmişti. Söz konusu karar ile en temelde; makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği iddialarının kronik bir sorun haline geldiği, bu ihlallerin giderilmesi için yasama organı tarafından düzenleme yapılması gerektiği hüküm altına alınmıştır.
Bu karar üzerine yasama organı tarafından kanun değişikliğine gidilmiştir ve 6384 sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun’un geçici 2. maddesinde 28.03.2023 tarihli ve 7445 sayılı Kanun’un 40. maddesi ile değişiklik yapılmıştır. Yapılan değişiklik ile 09.03.2023 tarihi itibarıyla Anayasa Mahkemesi önünde derdest olan yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı veya mahkeme kararlarının geç veya eksik icra edildiği veya hiç icra edilmediği iddialarıyla AYM’ye başvuru yapılmada önce Tazminat Komisyonu’n başvuru yapılmasının önü açılmıştır.
AYM’nin yukarıda yer verilen kanun değişikliği sonrasında vermiş olduğu ve 16.06.2023 tarihli ve 32223 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Veysi Ado Kararı (Başvuru Numarası: 2022/100837) ile Tazminat Komisyonu, etkili bir başvuru yolu olarak kabul edilmiştir. Başka bir deyişle, Tazminat Komisyonu’na başvuru yapılmadan doğrudan doğruya AYM’ye makul sürede yargılanma hakkının ihlali iddiasıyla başvuru yapılması halinde başvuru yollarının tüketilmemiş sayılacağı hükme bağlanmıştır.
Bu açıklamaları yaptıktan sonra AYM; ihlal iddialarını ilk elden, doğrudan inceleyen bir merci olmadığını hatırlatmıştır. Bu şekilde bir inceleme yapılmasının da bireysel başvurunun amacı ile bağdaşmayacağı ve AYM’ye yapılan başvurular incelendiğinde 01.12.2022 tarihi itibarıyla derdest 130.000 başvurunun 80.000’inin makul sürede yargılama hakkının ihlali iddiasına ilişkin olduğu belirtilmiştir.
Buna ilaveten AYM; makul sürede yargılama yapılmadığı iddiasına ilişkin başvuruları incelemesinin bu aşamadan sonra temel hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi açısından bir önem taşımamakta olduğunu; AYM’nin bu başvurularda bir anlamda tazminat mahkemesi işlevi görmekte olduğunu vurgulamıştır. Bu açıklamalar ışığında AYM, makul sürede yargılanma hakkının ihlali iddiasıyla yapılan başvurulardaki inceleme yöntemi, verilen ihlal kararının sayısı ve pilot kararda belirtilen ilkeler dikkate alındığında yapılan başvuruların incelenmesinin haklı bir nedeni kalmadığına hükmetti.
Sonuç olarak AYM, 09.03.2023 tarihine kadar AYM önünde makul sürede yargılama yapılmadığı iddiasına ilişkin derdest başvurular için Tazminat Komisyonuna başvuru imkanı getirildiğinden 10.03.2023 tarihinden itibaren yapılan başvurularda düşme kararı verilmesi gerektiğini hüküm altına almıştır.
Hazırlayanlar:
Av. Doğa Can Altınözü
Stj. Av. Cevdet Emre Koçak