Anayasa Mahkemesi (“AYM”), yabancıların adli yardım talepleri konusunda büyük önem arz eden bir karar verdi. Söz konusu kararda AYM, adli yardım talebi hususunda karar kurulurken yabancıların içerisinde bulunduğu statü değerlendirilmeden salt mütekabiliyet şartının bulunmadığından bahisle adli yardım talebinin reddini mahkemeye erişim hakkının ihlali olarak kabul etti. (AYM’nin 08.11.2023 tarihli ve 32363 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2019/26339 Başvuru Numaralı ve 17.5.2023 tarihli kararı)
Bilindiği üzere gereken yargılama giderlerini ödeme gücünden yoksun olan kişiler, taleplerinin açıkça dayanaktan yoksun olmaması kaydıyla adli yardımdan yararlanabilmektedirler. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (“HMK”) 334. maddesinde ise, yabancıların adli yardımdan yararlanabilmelerinin karşılıklılık şartına bağlı olduğu düzenlemesi yer almaktadır.
Somut olayda Afganistan vatandaşı olan başvurucular, Türkiye’ye gelmişler ve Samsun İl Göç İdaresi Müdürlüğüne kaydolarak uluslararası koruma başvuru belgesi almışlardır. Türkiye’ye geldikten 4 sene sonra başvurucuların oğulları, Samsun ilinde bir alışveriş merkezinde güvenlikteki X-Ray cihazından üzerindeki bıçak ile geçen bir şahıs tarafından bıçaklanarak öldürülmüştür. Başvurucular, alışveriş merkezinin güvenlik personelinin ihlali nedeniyle oğullarının ölümünden ötürü tazminat davası açmışlardır. Başvurucuların açtığı tazminat davasında yargılama giderlerini karşılama imkanı olmaması nedeniyle gerekli belgeleri de mahkemeye sunarak adli yardım talebinde bulunulmuştur. Mahkeme, başvurucuların vatandaşı olduğu Afganistan ile Türkiye arasında imzalanan bir adli yardım anlaşması bulunmadığını belirterek adliyardım talebini reddetmiştir.
Başvurucular, Türkiye’ye kaçarak gelip sığındıkları için statü bakımından yabancı olarak kabul edilemeyeceklerini, ekonomik durumlarının kötü olduğunu belirterek adli yardım talebinin reddine ilişkin karara itiraz etmişlerdir. İtirazı inceleyen Mahkeme de aynı gerekçeyle başvurucuların itirazını reddetmiştir. Söz konusu kararın tebliği üzerine başvurucular; AYM’ye bireysel başvuruda bulunmuşlardır.
Başvurucular; mahkemece kabul edilebilir bir değerlendirme yapılmadan adli yardım taleplerinin reddedildiğini belirterek eşitlik ilkesi, mahkemeye erişim hakkı ile gerekçeli karar haklarının ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.
AYM, uyuşmazlığı adil yargılanma hakkı kapsamında bulunan mahkemeye erişim hakkı kapsamında incelemiştir. AYM; öncelikle müdahaleye dayanak oluşturan HMK 334/3. maddesindeki mütekabiliyet şartının kişilerin ödeme gücünü, özel durumlarını dikkate almadan kategorik bir yaklaşımla yabancıların adli yardımdan yararlanmalarına sınırlama getirmekte olduğuna dikkat çekmiştir. AYM’ye göre ödeme gücü bulunmadığı açıkça anlaşılan yabancı kişilerin sırf karşılıklılık şartı yerine getirilmediği gerekçesiyle dava açma hakkından yoksun bırakılmaları; mahkemeye erişim hakkı bağlamında ciddi sorunlara yol açacaktır.
Somut olayda başvurucuların uluslararası koruma statüsünde olduğu belirtilmiştir. Buna bağlı olarak AYM, ilgili mevzuatta da uluslararası statü kapsamında olanların açtığı davalarda karşılıklılık şartının aranmadığını vurgulamış ve başvuruya konu kararda mahkemece bu konuda herhangi bir değerlendirme yapılmadığının altını çizmiştir.
Dolayısıyla AYM tarafından yapılan incelemede başvurucuların mahkemeye erişim hakkına yönelik müdahalenin milletlerarası hukuka ve Anayasa’nın 36. Maddesinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki mahkemeye erişim hakkının ihlaline yol açtığına karar vermiştir. Giderim yönünden ise yeniden yargılama yapılması AYM tarafından yeterli görülmüştür.
Hazırlayanlar:
Av. Doğa Can Altınözü
Stj. Av. Cevdet Emre Koçak