Demir çelik sektörünü ve sektördeki aktörleri yakından ilgilendiren İnşaat Demiri İzleme Sistemi’ni (“İDİS”) düzenleyen mevzuat değişiklikleri geçtiğimiz aylarda yürürlüğe girmişti. İDİS’i ihdas eden ve uygulanmasından sorumlu olan Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü (“Darphane”), söz konusu düzenlemenin hayata geçirilme sebebini inşaat demiri ticaretinde kayıt dışı ekonomiyle mücadele kapsamında vergi güvenliğini sağlamak ve vergi geliri kayıplarının önüne geçmek olarak açıkladı. Dolayısıyla demir çelik sektöründe faaliyet gösteren mükellefler yönünden İDİS hakkında bilgi sahibi olunması ve gerekliliklerinin yerine getirilmesi elzemdir.
Bu yazımızda, İDİS’in yasal dayanakları hakkında açıklamalara ve mükelleflerinin yükümlülüklerine dair açıklamalara yer verilmesi amaçlanmaktadır.
İDİS Nedir ve Yasal Dayanağı Nedir?
İDİS en basit haliyle; inşaat sektörüyle demir çelik sektöründe faaliyet gösteren mükellefler tarafından kullanılmak üzere inşaat demirinin, üretim veya ithalatından inşaatta kullanım ve laboratuvar deneyleri dahil geçen tüm aşamalarda takip edilmesine imkan veren sistemdir.
İDİS, 16.03.2023 tarihli ve 32134 sayılı Resmi Gazete’de Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yayınlanan İnşaat Demiri İzleme Sistemi Uygulama Genel Tebliği (“Tebliğ”) ile yürürlüğe girmiştir.
İDİS’in kapsamını oluşturan mükellefler ise sırasıyla şu şekildedir:
- İnşaat demiri üretenler,
- İnşaat demiri ithal edenler,
- İnşaat demiri ihraç edenler,
- Toptancılar,
- Bayiler,
- Satıcılar,
- Yapı müteahhitleri,
- Yapı denetim kuruluşları,
- Laboratuvarlar İDİS’in sistem mükellefleridir.
Tebliğ incelendiği takdirde dikkat çeken düzenlemeler şunlardır:
- İDİS kapsamında en temel amaç, inşaat demiri üreten veya ithal eden mükellefler tarafından inşaat demirine güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işaret uygulanması, üretim faaliyetleriyle ilgili temel verilerin izlenmesi ve merkezi sisteme veri aktarılmasıdır.
- Tebliğ ile veri girişi/paylaşımı yapılabilen yazılım ve/veya el terminal benzeri cihazlar ve/veya mobil uygulamalar aracılığıyla üretici, ihracatçı, ithalatçı, toptancı, bayi, tüccar, inşaatta kullanım ve laboratuvar deneyleri dâhil teslim işlemlerinin izlenmesi ve takip edilmesi zorunluluğu getirilmiştir.
- İDİS kapsamında, Darphane tarafından belirlenmiş özellikleri içeren güvenlikli etiketler ve/veya güvenlikli işaretler kullanılması zorunlu hale getirilmiştir.
Demir Çelik Sektöründeki Mükelleflerin İDİS Kapsamındaki Yükümlülükleri Nelerdir?
Tebliğ incelendiği takdirde mükellefler yönünden birçok yeni zorunluluk ihdas edildiği göze çarpmaktadır. Söz konusu yükümlülüklerin ihlali halinde 213 sayılı Vergi Usul Kanunu (“VUK”) kapsamında cezai yaptırımların uygulanacağı yönündeki düzenleme ve İDİS’in kuruluş amacının vergi kaybıyla mücadele olduğu dikkate alınırsa mükelleflerin yükümlülüklerini tam olarak yerine getirmesi daha da önemli hale gelmektedir.
İDİS kapsamında mükelleflerin yükümlülükleri ise şu şekildedir
- İDİS’e kayıtlı olan üretici ve ithalatçı firmalar, güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işaret taleplerini, sistem portalı üzerinden Darphaneye bildirmekle yükümlüdür.
- Güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işaret kavramı ise; her bir inşaat demirinin ve her bir demir bağının üzerine takılacak veya uygulanacak olan, taklit edilemez nitelikteki açık güvenlik unsurları kullanıcılar tarafından, gizli güvenlik unsurları özel uygulama ve/veya denetim cihazları ile tespit edilebilir özelliklere sahip olan ısıya, suya ve darbeye dayanıklı bandrol, pul, barkod, işaret, kod, kupür, damga, sembol gibi özel etiket ve işaretlerin bulunduğu kıymetli damga niteliğindeki materyali ifade etmektedir.
- Darphane tarafından verilen güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işaretler ile üretici ve ithalatçı firmalar tarafından her bir inşaat demiri ayrı ayrı işaretlenir. Üretici ve ithalatçı firmalar daha sonrasında, İDİS mobil uygulaması üzerinden güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işaretleri okutarak aktive ederler. Satıcı firmalar ise, yine güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işaretleri okutarak ürünleri teslim alır ve yapı müteahhitlerine teslim ederken mobil uygulama üzerinden güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işaretleri okutur. Laboratuvarlar ve yapı denetim firmaları da denetim yaptıkları inşaatlarda kullanılan inşaat demirlerine iliştirilmiş güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işaretleri okutarak bunu sisteme girerler.
- Bu sayede; inşaat demirlerinin üretimi veya ithalatından itibaren piyasadaki hangi mükelleflerin elinden geçtiği ve hangi inşaatlarda kullanıldığı belirlenmiş olur.
- Sistem paydaşları ayrıca, İDİS’in işlemesi için gerekli olan yazılım ve donanımları Darphaneden tedarik etme ve sistemlerine entegre etmekle yükümlü tutulmuşlardır. Sistem paydaşları ise inşaat demiri üreticileri, ithalatçıları, toptancıları, bayi, tüccar, yapı müteahhidi, yapı denetim kuruluşları olarak sayılmıştır.
- Yine sistem paydaşları; Darphane’nin www.darphane.gov.tr internet adresinde yayımlanan kılavuzlarda belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde Darphane tarafından kurulacak donanım ve yazılım ara yüzleri ile kılavuzda belirlenen ilgili verileri Darphane ile paylaşmakla yükümlü tutulmuşlardır.
- Yurt içinde inşaat demiri üretimi yapan firmalar için üretim tesislerinde ve inşaat demiri ithal eden firmalar için Darphane tarafından belirlenen yerlerde İDİS bileşenleri kurulması mükelleflerin bir diğer yükümlülüğüdür.
- Son olarak, İDİS sistemi dışında inşaat demiri üretimi, ihracatı, ithalatı, alışı, satışı ve kullanımı yapılması yasaklanmıştır.
GİB tarafından yayınlanan Tebliğ’in yayım tarihi olan 16.03.2023 tarihi itibarıyla stoklarında güvenlikli etiket ve/veya güvenlikli işareti olmayan inşaat demiri bulunduranlardan, üretici ve ithalatçılar 01.01.2024 tarihinden itibaren bu stoklarını satışa konu edemeyecektir. Diğer mükellefler 30.04.2024 tarihinden itibaren bu stoklarını satışa konu edemeyecektir.
Son olarak, Darphane’nin resmi internet sitesinde konuya dair yayınlanmış olan kılavuzlar da uygulamaya ilişkin gerekli tüm bilgileri içermektedir. Kılavuzlara, bağlantıyı kullanarak erişebilirsiniz.
İDİS Kapsamında Mükellefler Yönünden Doğabilecek Muhtemel Riskler Nelerdir?
İDİS’in temel amacı yukarıda da açıklandığı üzere temel amaçlarında birisi, demir çelik sektöründeki vergi kaybının önüne geçilmesidir. Tebliğ’de yer alan m. 4/2-c hükmünde, inşaat demirinin üretiminden kullanımına kadar tüm aşamalarına ilişkin verilerin Darphane tarafından Gelir İdaresi Başkanlığına aktarılması zorunlu tutulmuştur. Buradan hareketle mükelleflerin, vergi incelemeleri ve tarhiyatlarla karşılaşma ihtimali yükselmektedir.
Son olarak, Tebliğ m. 7 hükmünde belirtildiği üzere Tebliğ’deki yükümlülüklere uyulmaması halinde VUK kapsamında belirlenen ceza hükümleri uygulanacaktır. Anılan düzenleme uyarınca, mükelleflerin muhtemel yaptırımlar ile karşılaşmaması adına Tebliğ’de belirtilen yükümlülükleri yerine getirmesi elzemdir.
Hazırlayan:
Av. Doğa Can Altınözlü