Anayasa Mahkemesi (“AYM”); ilk derece mahkemesi kararlarına karşı yapılan istinaf başvurusu sonucunda istinaf mahkemelerinin kararı kaldırarak davanın esası hakkında yeniden hüküm kurduğu ve kararın kesin olduğu hallerde, ilk elden verilen istinaf mahkemesi kararlarına karşı temyiz kanun yoluna başvurulamamasını Anayasa’ya aykırı buldu. Dolayısıyla bu kararlara karşı temyiz kanun yolunu kapatan 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (“İYUK”) m. 45/6 hükmünün, istinaf başvurusunun kısmen veya tümden kabulü hali yönünden iptaline karar verildi (AYM’nin 26.06.2025 tarihli ve 32938 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan E. 2024/189, K. 2025/83 sayılı kararı).
İptal istemine konu İYUK m. 45/6 hükmü şu şekildedir:
“Bölge idare mahkemelerinin 46 ncı maddeye göre temyize açık olmayan kararları kesindir.”
İlgili kanun hükmünün iptalini talep eden Erzurum Bölge İdare Mahkemesi 4. İdari Dava Dairesi’nin iptal isteminin gerekçesi özetle şu şekildedir: İptal istemine konu kuralla, bölge idare mahkemelerinin temyiz yolu açık olmayan kararlarının davayı kesin olarak sona erdirmesi öngörülmektedir. İstinaf mercinin, istinaf isteminin kısmen veya tümden kabulüne karar vererek yargılamayı kesin hükümle bitirdiği durumlarda, anılan kural gereğince istinaf mercinin vermiş olduğu karara karşı temyiz yoluna başvurulmamaktadır. Bu açıdan, istinaf merci, ilk derece mahkemesi gerekçesinden farklı bir gerekçe ile yeni bir karar verdiği durumlarda, istinaf mercinin kararına karşı temyiz yoluna gidilememektedir. Bu durum, mahkemeye erişim hakkını ihlal etmektedir.
AYM öncelikle iptal istemine konu kuralın anlam ve kapsamını değerlendirmiştir. İptal istemine konu İYUK m. 45/6 hükmü, bölge idare mahkemelerinin İYUK m. 46’ya göre temyize açık olmayan kararlarının kesin olduğu hükme bağlamaktadır. İYUK m. 46’da ise, bölge idare mahkemelerinin vermiş olduğu kararların hangilerine karşı temyiz yoluna gidilebileceği düzenlenmektedir. İptal istemine konu İYUK m. 45/6 hükmü ile istinaf merciinin 46. maddede sayılmayan uyuşmazlıklar hakkında verdiği kararların kesin olması öngörülmektedir. Kuralın somut sonucu ise, istinaf mercilerinin ilk elden vermiş olduğu bazı kararların da kesin nitelikte olmasıdır. Kural istinaf mercilerinin kesin nitelikteki kararları hakkında herhangi bir ayrım yapmamaktadır. Başka bir deyişle, İYUK m. 46 uyarınca kesin nitelikteki bir karar, eğer ilk defa istinaf merci tarafından verilmiş ise de kesin nitelikte olmaktadır. Yani ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu bir karar, istinaf incelemesi esnasında kaldırılıp davanın esası hakkında istinaf merci ilk ve yeni bir karar verdiği halde dahi eğer bu karar İYUK m. 46 uyarınca kesin ise, bu karara karşı temyiz kanun yoluna gidilememektedir.
Daha sonrasında işin esasını denetlemeye başlayan AYM, uyuşmazlığı mahkemeye erişim hakkı ve Anayasa m. 36 yönünden incelemiştir. AYM, iptal istemine konu kural neticesinde bölge idare mahkemelerinin, ilk derece mahkemesi kararını kaldırıp işin esası hakkında vermiş olduğu kararlara karşı temyiz kanun yolu hakkı tanınmadığını vurgulamıştır.
AYM, bölge idare mahkemesince istinaf başvurusu kabul edilerek ilk derece mahkemesi kararının kaldırılması ve işin esası hakkında yeni bir karar verilmesi ve kararın İYUK m. 46 uyarınca kesin olması halinde bölge idare mahkemesinin ilk elden verdiği bu karara karşı temyiz kanun yoluna başvurulamamasının hükmün denetlenmesini talep etme hakkına aykırılık teşkil ettiğini belirtmiştir.
Sonuç olarak, bölge idare mahkemelerinin ilk derece mahkemesi kararlarını kaldırarak istinaf başvurusunun kısmen veya tümden kabulü şeklindeki kararları yönünden hükmün denetlenmesini talep etme hakkına ölçüsüz bir sınırlama getiren kuralın iptaline karar verilmiştir. Başka bir deyişle AYM, istinaf mahkemelerinin ilk derece mahkemesi kararlarını kaldırıp yeniden hüküm kurduğu, yani ilk elden verilen istinaf mahkemesi kararlarının temyiz denetimine açık olmamasını Anayasa’ya aykırı bulmuştur.
Sonuç olarak kuralın, istinaf başvurusunun kısmen veya tümden kabulü hali yönünden iptaline karar verilmiştir.
27.06.2025
Hazırlayan:
Av. Doğa Can Altınözlü