4458 sayılı Gümrük Kanunu kapsamında kaldırma ve geri verme usulü en basit tanımıyla, gümrük idaresi tarafından fazla veya yersiz olarak hesaplanan veya tahsil edilen vergilerin iade alınması veya henüz tahsil edilmemiş vergilerin de kaldırılmak suretiyle idare tarafından tahsilinden vazgeçilmesini ifade eder.
Geri verme kavramsal olarak; ödenmiş olan gümrük vergilerinin tamamen veya kısmen geri ödenmesini ifade eder. Buna karşılık kaldırma ise; henüz ödenmemiş olan gümrük vergilerinin tamamen veya kısmen alınmamasına karar verilmesini ifade eder.
Bu yazımız kapsamında özetle; Gümrük Kanunu kapsamında geri verme ve kaldırma kavramlarının ne olduğu, geri verme ve kaldırma başvurularının hangi sebeplere dayalı olarak ve ne şekilde yapılacağı ile geri verme ve kaldırma sürecinin sonuçları hakkında açıklamalar yapılacaktır.
1- Genel Olarak Yasal Düzenlemelerin İncelenmesi
Geri verme ve kaldırma, Gümrük Kanunu m. 210 ile m. 217 hükümlerinde düzenlenmektedir. Sistematik olarak incelendiği zaman Gümrük Kanunu kaldırma ve geri verme hakkında şu hükümleri ihtiva etmektedir:
- Gümrük Kanunu m. 210 hükmü; geri verme ve kaldırma kavramlarını açıklamaktadır.
- Gümrük Kanunu m. 211 hükümleri ise sırasıyla;
- Kanunen ödenmemeleri gerektiği halde ödenmiş olduğu belirlenen gümrük vergilerinin geri verileceğini; kanunen tahakkuk ettirilmemeleri gerektiği halde tahakkuk ettirilen gümrük vergilerinin ise kaldırılacağını düzenler.
- Gümrük Kanunu m. 211/2 hükmü; kanunen ödenmemesi veya tahakkuk ettirilmemesi gereken gümrük vergileri ilgili kişinin kasten yaptığı bir tahrifat veya ticaret politikası önlemlerine tabi eşyanın gümrük kıymetinin yükümlünün kendi beyanı ile artırılması sonucunda ödenmiş veya tahakkuk ettirilmişse, bu vergilerin geri verilmesine veya kaldırılmasına ilişkin taleplerin kabul edilmeyeceğini düzenler.
- Gümrük Kanunu m. 211/3 hükmü; kanunen ödenmemeleri gereken gümrük vergilerinin, söz konusu vergilerin yükümlüye tebliğ edilmesi ve ilgilinin üç yıl içinde gümrük idaresine müracaatı üzerine geri verileceğini veya kaldırılacağını düzenler. Yani anılan hüküm, kaldırma ve geri verme usulünde zamanaşımını 3 yıl olarak belirler.
- Gümrük Kanunu m. 212 hükmü; bir gümrük beyannamesine dayanılarak ödenmiş olan gümrük vergilerinin bu beyannamenin iptal edilmesi üzerine ilgilinin talebi üzerine geri verilmesini düzenlemektedir.
- Gümrük Kanunu m. 213 hükmü; beyannamenin tescili tarihi itibariyle, kusurlu veya ithallerine esas teşkil eden sözleşme hükümlerine aykırı olduklarından bahisle, ithalatçı tarafından kabul edilmeyen eşyaya ilişkin ithalat vergilerinin geri verilmesi veya kaldırılmasını düzenlemektedir.
- Gümrük Kanunu m. 214 hükmü ise; yukarıda belirtilen haller dışında da Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşma hükümleri çerçevesinde Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek hallerde gümrük vergilerinin geri verileceğini veya kaldırılacağını düzenler.
- Son olarak Gümrük Kanunu m. 216 hükmü; gümrük vergileri ile bunların ödenmelerine bağlı olarak tahsil edilmiş gecikme faizinin veya gecikme zammının geri verilmesinde, geri vermeye konu fazla tahsilatın yükümlüden kaynaklanması durumunda geri verme başvurusunun yapıldığı tarihten, diğer durumlarda ise tahsilat tarihinden geri verme kararının tebliğ edildiği tarihe kadar geçen süre için geri verilecek tutar üzerinden, aynı dönemde kanuni faiz oranında hesaplanan faiz ödeneceğini hükme bağlamıştır.
Yukarıda yer verilen kanun hükümlerine ilaveten geri verme ve kaldırma usulüne ilişkin, Başbakanlık tarafından 07.10.2009 tarihli ve 27369 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Gümrük Yönetmeliği’nde de çeşitli hükümler mevcuttur.
2- Geri Verme ve Kaldırmanın Kapsamı
Gümrük Kanunu m. 210/2 hükmünün lafzi yorumundan hareketle, gümrük vergilerinin geri verme ve kaldırma kapsamında olduğu görülmektedir. Gümrük vergilerinin kapsamı ise Gümrük Kanunu’nda yapılan tanımlamalardan hareketle tespit edilmelidir. Gümrük Kanunu uyarınca gümrük vergileri, ithalat ve ihracat vergileridir. Dolayısıyla ithalat ve ihracat esnasında salt bu faaliyet nedeniyle alınan vergilerin gümrük vergisi olduğu, kaldırma ve geri verme sürecine konu olabileceği anlaşılmaktadır. Başka bir deyişle ithalat ve ihracat ile bağlantılı olarak tahsil edilen vergiler, üst başlık olarak gümrük vergisi şeklinde tanımlanmaktadır.
Sonuç olarak; kanunen ödenmemesi gerektiği halde ithalat ve ihracat faaliyeti kapsamında ödenen gümrük vergileri, katma değer vergileri, özel tüketim vergileri ve hatta TRT bandrol ücreti dahi geri verme ve kaldırma sürecine konu olabilir.
3- Geri Verme ve Kaldırma Sebepleri
Geri verme ve kaldırma süreci, aslında en temelde Gümrük Kanunu’nda belirtilen çeşitli hal ve durumların gerçekleşmesi üzerine başlamaktadır. Başka bir deyişle, Gümrük Kanunu’nda sayılan sebeplerin bazıları mükellefe geri verme ve kaldırma başvurusunda bulunmak için seçimlik bir hak tanırken bazı sebepler gerçekleştiği zaman geri verme ve kaldırma başvurusunda bulunulması bir zorunluluktur. Gümrük Kanunu kapsamında geri verme ve kaldırma sebepleri olarak şu haller sayılmaktadır:
- Kanunen Ödenmemesi Gereken Bir Verginin Varlığı Hali: Bu durum, Gümrük Kanunu m. 211’de düzenlemekte olup kanunen ödenmemeleri gerektiği halde ödenmiş olan belirlenen gümrük vergilerinin geri verileceğini düzenlemektedir. Bu maddenin uygulanabilmesi için Gümrük Kanunu m. 211/2 uyarınca, kanunen ödenmemesi veya tahakkuk ettirilmemesi gereken gümrük vergileri ilgili kişinin kasten yaptığı bir tahrifat sonucunda ödenmemiş veya tahakkuk ettirilmemiş olmalıdır.
- Gümrük Beyannamesinin İptali Hali: Gümrük Kanunu m. 212 uyarınca; gümrük beyannamesine dayanılarak ödenmiş olan gümrük vergileri bu beyannamenin iptal edilmesi üzerine ilgilinin talebiyle geri verilir.
- Eşyanın Kusurlu ya da Sözleşme Hükümlerine Aykırı Olması Hali: Gümrük Kanunu m. 213 uyarınca; eşyanın kusurlu ya da sözleşme hükümlerine aykırı çıkması, geri verme ve kaldırma sebebi olarak sayılmaktadır. Bu sebebe dayalı olarak geri verme ve kaldırma başvurusunda bulunulması için, eşyanın ilk kullanım dışında kullanılmamış veya tüketilmemiş olması ve eşyanın gümrük bölgesinden ihraç edilmesi şartlarının birlikte gerçekleşmiş olması gerekmektedir.
- Diğer Sebepler: Gümrük Kanunu m. 214 uyarınca; Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşma hükümleri çerçevesinde Cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek hallerde de gümrük vergileri geri verilir veya kaldırılır. Anılan madde nitelik itibariyle yürütme organına, geri verme ve kaldırma sebebi belirleme noktasında yetki vermiştir. Bugüne kadar, bu maddeye dayalı olarak çıkarılmış yegane düzenleyici işlem, Bakanlar Kurulu tarafından 07.10.2007 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 2009/15481 sayılı Karardır. Bakanlar Kurulu kararında yer alan hallerde de geri verme ve kaldırma başvurusunda bulunulabilmesi mümkündür.
4- Geri Verme ve Kaldırma Usulü
Geri verme ve kaldırma usulü en temelde, Gümrük Yönetmeliği (“Yönetmelik”) m. 502 ve devamı hükümlerinde düzenlenmektedir. Geri verme ve kaldırma başvurusu kural olarak; her bir gümrük giriş beyannamesi, ek tahakkuk ya da ceza kararı açısından tekil olarak yapılabilmektedir. Başvuru usulü ise Yönetmelik m. 502/1 uyarınca Yönetmelik ekinde yer alan Ek-78 – Geri Verme veya Kaldırma Başvurusu Formu ile elektronik olarak ilgili gümrük idarelerine yapılmalıdır.
Geri verme ve kaldırma başvuruları Ticaret Bakanlığı’nın “Geri Verme veya Kaldırma Talep Yönetimi Sistemi” üzerinden yapılmaktadır. Ayrıca Ticaret Bakanlığı tarafından yayınlanan “Geri Verme veya Kaldırma Talep Yönetimi Sistemi Yükümlü Kullanım Kılavuzu” da konuya ilişkin önemli açıklamalar içermektedir.
Geri verme ve kaldırma başvurusu açısından yegane önem arz eden husus, başvurunun süresidir. Başvuru süresi ise geri verme ve kaldırma sebebine göre belirlenmektedir:
- Gümrük Kanunu m. 211’de düzenlenen kanunen ödenmemeleri gereken gümrük vergilerine istinaden yapılacak başvurularda, söz konusu vergilerin yükümlüye tebliğ edilmesinden itibaren, ilgilinin üç yıl içinde gümrük idaresine başvurması gerekmektedir.
- Gümrük Kanunu m. 212’de düzenlenen gümrük beyannamesinin iptali üzerine yapılacak başvurularda, GY m. 499 ve devamı hükümler uyarınca beyannamenin iptal edilmesi amacıyla müracaatta bulunulması için öngörülen süreler içerisinde yapılması gerekir.
- Gümrük Kanunu m. 213’te düzenlenen eşyanın kusurlu ya da sözleşme hükümlerine aykırı olması halinde ise vergilerin yükümlüye tebliği tarihinden itibaren bir yıl içerisinde başvuruda bulunulması gerekmektedir.
- Gümrük Kanunu m. 214’te düzenlenen diğer haller açısından da gümrük vergilerinin yükümlüye tebliği tarihinden itibaren bir yıl içinde ilgili gümrük idaresine başvurulması gerekmektedir.
5- Geri Verme ve Kaldırma Başvurusunun Sonuçlanması ve İtiraz Yolları
Gümrük vergilerine karşı yapılan geri verme ve kaldırma başvuruları neticesinde gümrük idaresi, gümrük vergilerinin iadesine yani geri verilmesine veya ödenmemiş olan gümrük vergilerinin de kaldırılmasına karar verebilir.
Başvuru neticesinde gümrük idaresi, kısmen ret veya tamamen ret yönünde de bir karar verebilir. İşte bu durumda, gümrük idaresinin kararlarına karşı Gümrük Kanunu m. 242 kapsamında itiraz başvurusunda bulunulması gerekmektedir. İtiraz başvurusu, bir üst makam olan Bölge Gümrük Müdürlüklerine yapılmalıdır. İtiraz başvurusunun süresi, aynı hükümde 15 gün olarak belirlenmiştir. Yapılacak itiraza gümrük idaresi tarafından 30 gün içerisinde cevap verilmesi gerekmektedir. Gümrük idaresinin 30 günlük süre içerisinde cevap vermemesi veya olumsuz olarak cevap vermesi halinde ise ilgilinin 30 günlük dava açma süresi başlayacaktır. İtiraz başvurusuna istinaden gümrük idarelerince verilecek kararlara karşı vergi yargısında, iptal davası açılması mümkündür.
Hazırlayan:
Av. Doğa Can Altınözlü