AYM, OHAL kanunu ile millî güvenliğe karşı faaliyetleri nedeniyle kapatılan basın yayın kuruluşlarının ve derneklerin her türlü malvarlığı, taşınırları, alacak ve haklarının kısıtlama ve taşınmaz yükünden ari olarak Hazineye devrine imkan sağlayan kanun hükmünü iptal etmiştir. AYM, kapatılan kurum ve kuruluşlara ait malvarlıkları üzerinde herhangi bir hakkı olan kişilerin kapatma dolayısıyla uğramış oldukları zararların tazmini amacıyla kanundan kaynaklı olarak herhangi bir idari ve yargısal yola başvurmasının mümkün olmadığı gerekçesiyle ilgili kanun maddesinin ilgililerin mülkiyet hakkını ihlal ettiğine hükmetmiştir. (02.03.2023 tarihli ve 32120 sayılı Resmi Gazete ‘de yayımlanan, AYM’nin 13.10.2022 tarihli ve 2018/78 Başvuru Numaralı Kararı)
İptal edilen hüküm, 7083 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Tedbirler Alınması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Kabul Edilmesine Dair Kanun (“7083 sayılı Kanun”) m. 3/2’de yer alan ”her türlü kısıtlama ve taşınmaz yükünden ari olarak” ibaresidir. Kanunun iptal öncesindeki hali şu şekildedir:
“(2) Birinci fıkra kapsamında kapatılan derneklere ve basın- yayın kuruluşlarına ait olan taşınırlar ile her türlü mal varlığı, alacak ve haklar, belge ve evrak Hazineye bedelsiz olarak devredilmiş sayılır, bunlara ait taşınmazlar tapuda resen Hazine adına, her türlü kısıtlama ve taşınmaz yükünden ari olarak tescil edilir.”
AYM, söz konusu kanun hükmünün kapatılan dernekler ile basın yayın kuruluşlarına ait taşınmazların Hazine adına gerçekleşecek tapu tescil işlemlerinin her türlü kısıtlama ve yükünden ari olarak yerine getirilmesini düzenlendiğini belirtmiştir. Ayrıca, kapatılan kurum ve kuruluşların her türlü borçlarından kaynaklı olarak Hazine’den hak ve talepte bulunulamayacağı düzenlenmektedir.
Kuralın anlamı ve kapsamı belirlendikten sonra iptali istenen kanun hükmü mülkiyet hakkı ile ilişkili olarak incelenmiştir. Anayasa’nın 35. maddesine uygun olarak, menkul ve gayrimenkul mallar ile bunlar üzerinde tesis edilen ayni ve fikri hakların ve icrası kabil olan her türlü alacağın mülkiyet hakkı kapsamında değerlendirilmektedir. AYM’ye göre, mallar üzerindeki taşınmaz yüklerinin ve kısıtlamaların Hazine’ye devir esnasında kaldırılması bu hak sahipleri yönünden mülkiyet hakkının sınırlaması teşkil etmektedir. Hakkın bu şekilde sınırlanması ise, kapatılan dernekler ile kuruluşların alacaklısı konumunda bulunan kişilerin borçlu derneklere, kuruluşlara ve en önemlisi Hazine’ye başvurma imkanını da ortadan kaldırmaktadır.
Sonuç olarak, kapatılan dernek veya kuruluşların alacaklısı konumunda bulunan kişilerin dernek veya kuruluşlar ile herhangi bir bağlantısı olup olmadığına bakılmaksızın hukuki ilişkiden kaynaklanan hak ve yetkilerinin ortadan kaldırılması mülkiyet hakkının ihlali olarak kabul edilmiştir.
Hazırlayanlar:
Av. Doğa Can Altınözlü
Stj. Av. Barış Yıldırım